Ni Benito Musolini kao ni Adolf Hitler nisu izmisli one raskošne vojne parade i teatralne govore kojima su opčinjavali mase. Navedene vođe ugledale su se na jednog italijanskog pesnika koji je, pre tačno sto godina, sa pristalicama umarširao u Rijeku.
Pre ulaska Italije u Prvi svetski rat, Londonskim sporazumom iz 1915. dogovoreno je da, nakon pobede, Italija dobije Trst i Istru, kao i velike delove Dalmacije. Ali grad Rijeka (Fiume) nije bila deo tog dogovora.
Gabrijele D’Anuncio, futuristički pesnik, politički aktivista, ratni heroj i avanturista, koji je u to vreme i politički i lično bio u bliskim vezama s Benitom Musolinijem, taj dogovor nije želeo da prihvati. Smatrao je da i Rijeka „prirodno“ mora da pripadne Italiji.
Pre tačno sto godina, 12. septembra 1919, on je, sa svojim sledbenicima, umarširao u grad i sa balkona gradske većnice proglasio Slobodnu Državu Fiume. Oduševljeno su dočekali brojni Italijani koji su tada u gradu činili većinu stanovništva. Hrvati, koji su tada većinski naseljavali okolna mesta, niti su tu bili pozvani, niti su bili poželjni.
Gabrijele D’Anuncio bio je jedna od prvih književnih super-zvezda u Evropi. I od samih svojih početaka radio je na sopstvenoj slavi. Svom francuskom prevodiocu jednom je rekao da je rođen na brodu koji je plovio Jadranskim morem. To nije bilo tačno, on je rođen na kopnu, u zaleđu. Ali brod na moru, to zvuči nekako romantično. Bio je veoma načitan, poznavao je odlično francusku i englesku književnost, kao i neke filozofe. U mlađim danima je bio novinarska zvezda. Kasnije se priključio futuristima, a kod njih je tema nasilja bila veoma popularna. Futuristi su smatrali da je Italija zarobljena u svojoj prošlosti, u antičkom nasleđu Rima i kasnije renesanse. Italiju su videli kao veliki muzej koji nema veze sa sadašnjošću. Kao literarna zvezda i ratni heroj, on je bio idealna osoba za realizaciju projekta Fiume. Mora se napomenuti da su se D’Anuncio i Musolini poznavali od ranije i u početku su imali isti stav o projektu Fiume. Osim toga, njihovi sledbenici dolazili su iz istog militantnog miljea, uz veličanje kulta brutalnosti. A tu je naravno bilo i pitanje estetike. D’Anuncio se kao istančani pesnik doduše kasnije distancirao od Musolinijevog fašizma, ali njih su dvojica ostali prijatelji. D’Anuncijeva Slobodna Država Rijeka potrajala je petnaest meseci. Ali pritisak međunarodne zajednice koja je bila protiv tog projekta je rastao. Dvanaestog novembra 1920. Rapalskim ugovorom Rijeka je dobila status nezavisne, Slobodne Države Rijeka, čiju su samostalnost garantovale britanske i francuske jedinice koje su ušle u grad.
D’Anuncio je taj ugovor odbacio, nakon čega su ga u decembru 1920. regularne jedinice italijanske vojske izbacile iz grada. Zajedno s delom svojih pristalica povukao se u vilu na Lago Mađore. Njega je tamo, kao zaslužnog nacionalnog pesnika, finansirala italijanska država, dok je on, sve do svoje smrti dvadesetak godina kasnije, neumorno radio na pretvaranju samog sebe se u nacionalni spomenik.
Tekst: Fokus Vesti
Foto: Državni arhiv Italije