„Život nastaje iz sebe, život raste iz sebe, život umire u sebi. Кakve knjige? Кakva filozofija? Кakva umetnost? Treba početi sve iznova!”
Čitajući književnoistorijske tekstove koji se bave avangardnom književnošću prve polovine XX veka, nemoguće je ne primetiti koliko je Ljubomir Micić bio vizionarska figura koja je duboko uticala na razvoj moderne srpske književnosti. Rođen 1895. godine u Sošicama kod Jastrebarskog (tadašnja Austrougarska), Micić će postati jedan od najvažnijih predstavnika naše međuratne književnosti, kreator pokreta koji je prevazišao granice jedne zemlje i našao odjek širom Evrope.
Micićevi roditelji su poticali iz Banije – otac Petar, kraljevski lugar iz Majskog Trtnika, i majka Marija, rođena Stojić iz Majskih Poljana. Zajedno sa mlađim bratom Branislavom Micićem (kasnije poznatim kao Branko Ve Poljanski, slikar i pisac), odrastao je u ovoj oblasti prožetoj atmosferom društvenih nemira i političke nestabilnosti koja je karakterisala Srbiju na početku 20. veka. (Dve decenije kasnije, njegov rodni gradić postaće jedno od najstrašnijih mesta stradanja Srba u logorima, pod NDH). Micić je rano razvio osećanje da umetnost mora biti aktivni činilac društvenih promena.
Osnovnu školu je pohađao u Glini gde je prvi put video bioskop, cirkus, putujuće pozorište i prvu železnicu u Baniji – doživljaji koji su snažno obeležili njegovo kasnije stvaralaštvo. Od rane mladosti pokazuje interes za umetnost, posebno za pozorište, dramu i glumu. Od majke je nasledio ljubav prema poeziji, te je kao dete često recitovao, a u studentskim danima napisao je dramu “Na obali života”, koju je kasnije spalio.
Školovanje u Karlovcu bilo je praćeno aktivnim učešćem u kulturnom životu – u Omladinskom udruženju “Polet” nastavio je sa recitatorskim nastupima. U Zagrebu, gde nastavlja školovanje, osniva (1913/14.) kao sekretar Srpskog srednjoškolskog udruženja pozorište koje je izvodilo predstave u dvorani Srpskog sokola. Bio je tada upravnik, dramaturg, reditelj, scenograf, glumac i “sve ostalo”. Na repertoaru su bili komadi B. Nušića, K. Trifkovića i drugih. Ćetiri godine kasnije završio je studije filozofije na Filozofskom fakultetu u istom gradu. U studentskim danima bio je vojnik tokom Prvog svetskog rata, a kasnije i glumac. Mobilisan je u jesen 1915. godine, pohađao je Školu rezervnih oficira u Rijeci (1916.), završio kurs za višeg bolničara i upućen na front u Galiciju, gde je bio i Miloš Crnjanski. Od mučnog i opasnog života vojnika (pretila mu je opasnost da bude streljan) spasio se imitirajući ludilo. Dopremljen je u Zagreb i zatvoren u vojnu bolnicu u Samoboru (1916/17.). U Samoboru sreće pisca Peciju Petrovića čijim je posredovanjem bio angažovan u Osečkom pozorištu. Iako je nastupao u raznim ulogama i bio dobro prihvaćen, napušta pozorište zbog neslaganja s tadašnjim upravnikom. Svoje pesme, zapise o pozorištu, književnosti i likovnoj umetnosti objavljivao je od 1918. godine u časopisima i novinama “Izložba”, “Ilustrovane novosti”, “Savremenik”, “Omladina”, “Književni jug” i mnogim drugim publikacijama.
Tokom 1919. godine dobio je status novinara-saradnika u zagrebačkom političkom dnevniku “Novosti”, gde je je aktivno radio na promovisanju ekspresionizma. Istovremeno objavljuje prvu zbirku pesama “Ritmi mojih slutnja”, kojom izaziva pažnju M. Crnjanskog zbog inovativnosti stiha i kratkoće pesničke forme. Ubrzo potom sledi druga zbirka “Spas duše” (1920.), koja je, prema predgovoru Tina Ujevića, svojevrsna mešavina “misticizma i čulnosti”. Iste godine objavljuje i ekspresionističku dramsku poemu “Istočni greh – Misterija za bezbožne ljude čiste savesti”.
Radikalni preokret u Micićevom radu i stvaralaštvu dešava se u februaru 1921. godine, u vreme kada pokreće “Zenit” – internacionalni časopis za umetnost i kulturu. Ovaj časopis bio je manifest jedne potpuno nove estetike koja se zalagala za radikalnu modernizaciju umetnosti i društva. Micićev zenitizam propagirao je rušenje tradicionalnih vrednosti i stvaranje novog, tehnološki naprednog sveta, oslanjajući se na koncept koji je nazivao “barbarogenij” – ideju da Balkan, sa svojom primitivnom snagom, može biti izvor nove umetničke energije za dekadentnu evropsku civilizaciju. “Zenit” se održao do decembra 1926. godine (objavljeno ukupno 43 broja), a Micić je bio u bliskim vezama sa srpskim, hrvatskim i slovenskim piscima i umetnicima, kao i sa istaknutim predstavnicima kulture Istoka i Zapada. Njegove antitradicionalne programske koncepcije i umetničke prakse uključivale su niz novina na području likovne umetnosti, opreme i tipografije časopisa. Zanimljivo je da je Micić autor sa najviše pseudonima u srpskoj književnosti – između ostalih, potpisivao se i kao Ljubomir Petrov-Micić Lj., Mć, Ljubomir P. Micić, Lj. P. Micić Glinski, Ljutica Glinski, Lj. Micić, Zenitista, Petar Tintor, Ljubomir Mitzitsch, Lioubomir Mitzitch, L. Mitsitch.
Kruna Micićevog rada bila je Prva Zenitova međunarodna izložba nove umetnosti, održana aprila 1924. godine u Beogradu. Na poziv pesnika, proznog pisca, kritičara, začetnika i glavnog ideologa zenitizma, radove su predstavili najznačajniji evropski i američki avangardni umetnici tog vremena: Vasilij Kandinski, El Lisicki, Osip Zadkin, Rober Delone, Serž Šaršun, Aleksander Arhipenko, Laslo Moholj-Nađ, Enriko Prampolini, Luis Lozovik i još 17 drugih stvaralaca. Ironično, izložba je izneverila očekivanja svojih organizatora. Kandinski je tada, navodno, nudio svoje litografije za tri i pet dolara, ali niko nije hteo da ih kupi. Beogradska publika nije bila spremna za ovakvu radikalnu umetnost, a finansijski neuspeh izložbe ostavio je duboke tragove na Micićevom radu. Međutim, vremenom je značaj ove manifestacije dorastao do legende, a danas se smatra jednim od najvažnijih događaja u istoriji srpske avangarde.
Kao pesnik, esejista i kritičar, Micić je razvio prepoznatljiv stil koji je kombinovao eksperimentalnu tipografiju sa jezičkim inovacijama. Njegova vizuelna poezija davala je jednaku važnost rasporedu reči na stranici kao i njihovom značenju – pristup koji je anticipirao mnoge kasnije razvoje u konkretnoj poeziji. Njegovi stihovi često koriste tehniku kolaža, spajajući različite jezičke registre i stilove u kratkim, eksplozivnim fragmentima koji su odražavali brzinu i razjedinjenost modernog života. Micićeva poezija bila je duboko prožeta zenitističkim idejama, gde se tehnička civilizacija, mašine, avioni i fabrike stapaju sa primitivnim, arhaičnim impulsima. U pesmama poput “Čovek i njegova smrt” ili “Antievropa”, Micić gradi viziju sveta u kome se sudaraju moderne tehnološke sile sa drevnim balkanskim instinktima. Njegova poezija ne poznaje klasične granice stiha, već se kreće u prostoru između proze i poezije, između manifesta i lirskih iskaza.
Povod da policija zabrani 1926. godine zabrani časopis Zenit bio je članak “Zenitizam kroz prizmu marksizma” dr. M. Rasinova. Žalbeni sud podigao je optužbu protiv urednika Micića zbog navodnog širenja komunističke propagande, što ga je prisililo da u noći između sredinom decembra 1926. napusti Beograd i pobegne u Rijeku, gde je bio uhapšen. U zatvoru je ostao nedelju dana, a zatim je, uz posredovanje T. F. Marinettija (čuven po manifestu futurizma), krenuo za Pariz u januaru 1927.
U Parizu počinje period njegovog devetogodišnjeg života u izgnanstvu (1927-1936). Nastavio je svoj književni rad objavljujući na francuskom jeziku, uglavnom autobiografske romane sa filozofskim i istorijskim implikacijama: “Hardi! A la Barbarie”, “Zéniton, L'Amant de Fata Morgana”, “Les Chevaliers de Montparnasse” i druga dela. Tamo se družio sa eminentnim avangardnim stvaraocima.
U Beograd se vraća 1936. godine. Godine 1940. objavljuje “Manifest srbijanstva” u svom autorskom književno-političkom časopisu “Srbijanstvo”. Za vreme Drugog svetskog rata i kasnije nije učestvovao u književnom i umetničkom životu i njegova avangardna aktivnost pala je u zaborav. Nakon rata kontaktirao je sa veoma malim krugom ljudi u zemlji, ali je zato vodio živu korespondenciju sa inostranstvom. Umro je u staračkom domu u Kačrevu 14. juna 1971. godine sa dijagnozom upale pluća. Sahranjen je pokraj supruge Anuške na Novom groblju u Beogradu, o trošku dvojice mlađih prijatelja koji su brinuli o njemu i sa njim proveli poslednje sate.
Micićev uticaj na srpsku književnost bio je trajan, iako zenitizam kao pokret nije opstao dugo. Njegovi eksperimenti sa jezikom i formom uticali su na generacije mladih pisaca, a njegov pristup interdisciplinarnosti anticipirao je mnoge kasnije razvoje u umetnosti. Kroz časopis “Zenit”, koji je distribuiran širom Evrope i Amerike, uspostavio je međunarodnu mrežu saradnika i učinio zenitizam jednim od retkih autohtonih pokreta koje je naša kultura poklonila svetu.
Interes za Micića obnovljen je šezdesetih godina i razvijao se sa novim talasom istraživanja evropske avangarde dvadesetih godina. Danas se Ljubomir Micić smatra jednom od ključnih figura modernizma u srpskoj kulturi. Njegova vizija umetnosti kao društveno angažovane prakse, njegovi eksperimenti sa medijima i njegova sposobnost da poveže lokalno sa globalnim ostaju relevantni za savremene umetnike. Micićevo delo predstavlja most između tradicionalne srpske književnosti i evropskih avangardnih pokreta, čineći ga nezaobilaznom figurom u kulturnoj istoriji 20. veka, čiji je značaj vremenom samo rastao, baš kao što je i sam predviđao u svojim vizionskim tekstovima.
Tekst: Aleksandra BATINIĆ
Foto: Privatna arhiva